Phát biểu của Tổng Giám đốc WTO
Kính thưa Ngài Bộ trưởng Arman Shakkaliyev, Bộ trưởng Bộ Thương mại và Hội nhập của Kazakhstan,
Kính thưa Bà Đại sứ Zhanar Aitzhan,
Thưa quý vị đại biểu từ Trung Á và Azerbaijan,
Thưa quý vị đại diện từ các ngân hàng phát triển và tổ chức quốc tế,
Tôi rất vui mừng được có mặt tại Almaty để tham dự Diễn đàn Chính sách Thương mại Trung Á lần thứ hai.
Trước tiên, tôi xin cảm ơn Chính phủ Kazakhstan đã tổ chức sự kiện này. Diễn đàn này mang đến một nền tảng quan trọng để thảo luận về các vấn đề hệ thống và các cân nhắc thực tế liên quan đến WTO qua lăng kính khu vực Trung Á. Những trao đổi này rất kịp thời và cần thiết, khi cả khu vực đang nỗ lực định vị mình như một trung tâm kinh tế hấp dẫn trong bối cảnh những thay đổi địa chính trị. Và không nơi nào thích hợp hơn Almaty, trái tim của Trung Á, để suy ngẫm về những vấn đề này.
Thương mại đường dài đã đóng vai trò quan trọng trong việc trao đổi văn hóa, tôn giáo và nghệ thuật, những yếu tố làm nên danh tiếng của khu vực này từ thời cổ đại. Trong suốt nhiều thế kỷ, con đường tơ lụa đã đóng vai trò chuyển giao nguyên liệu thô, lương thực và hàng hóa xa xỉ từ những khu vực có thặng dư đến những nơi thiếu hụt. Gần đây hơn, với sự phai nhạt của các đường phân chia ý thức hệ cũ và việc thiết lập các tuyến giao thông mới, Trung Á đã trở thành một thực thể địa lý và kinh tế riêng biệt. Thương mại một lần nữa hứa hẹn sẽ trở thành động lực thúc đẩy tăng trưởng, việc làm và phát triển trong toàn khu vực.
Đây là chuyến công tác đầu tiên của tôi đến Trung Á trên cương vị Tổng Giám đốc WTO, nhưng không phải lần đầu tôi đến đây. Lần cuối cùng tôi thăm hầu hết các quốc gia trong khu vực là vào năm 2011, khi tôi giữ chức vụ Giám đốc Điều hành Hoạt động của Ngân hàng Thế giới, trong bối cảnh các quốc gia đang phục hồi sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu. Lúc đó, quốc gia duy nhất trong khu vực đã gia nhập WTO là Cộng hòa Kyrgyzstan. Một trong những thông điệp chính mà tôi truyền tải khi đó là tầm quan trọng của việc củng cố các thể chế trong bối cảnh bất ổn và biến động gia tăng.
Sau 13 năm, mặc dù bối cảnh kinh tế – xã hội đã cải thiện, khu vực hiện đang đối mặt với một loạt thách thức mới — biến đổi khí hậu, xung đột, hậu quả kéo dài của đại dịch, suy thoái kinh tế, lạm phát, bất an lương thực và thắt chặt chính sách tiền tệ. Tác động của “đa khủng hoảng” này càng lớn hơn do căng thẳng địa chính trị toàn cầu ngày càng gia tăng, điều có tác động đặc biệt đến khu vực này.
Điểm khác biệt hiện nay là các quốc gia trong khu vực đang nhấn mạnh mạnh mẽ hơn vào việc hội nhập toàn cầu và khu vực, đồng thời tìm cách tái cân bằng các mối quan hệ trong khu vực thông qua việc tăng cường thương mại và kết nối. Trong bối cảnh này, WTO mang đến một nền tảng đáng tin cậy cho sự hợp tác kinh tế và nhiều công cụ giá trị. Tôi xin trình bày ba lĩnh vực chính: (i) Gia nhập WTO; (ii) Tạo thuận lợi thương mại; và (iii) “Tương lai của thương mại”.
1. Gia nhập WTO
Các quốc gia càng tuân theo cùng một bộ quy tắc quốc tế, họ càng có xu hướng giao thương với nhau nhiều hơn, đặc biệt là trong một khu vực mà thương mại nội vùng chưa phát huy hết tiềm năng.
Khu vực Trung Á có ý nghĩa đặc biệt đối với WTO và là một mảnh ghép quan trọng còn thiếu trong hệ thống thương mại đa phương toàn cầu. Trải nghiệm gia nhập WTO của khu vực này nhìn chung là tích cực. Tajikistan và Kazakhstan đã tiếp bước Kyrgyzstan và trở thành thành viên đầy đủ của WTO vào năm 2013 và 2015. Trong 5 năm đầu sau khi gia nhập, các quốc gia này, trung bình, đã ghi nhận mức tăng trưởng 14% về xuất khẩu hàng hóa và 41% giá trị đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào.
Hiện tại, Uzbekistan, Turkmenistan và Azerbaijan đang tích cực tiến hành đàm phán gia nhập WTO với các mức độ và tốc độ khác nhau.
Uzbekistan đã nối lại tiến trình gia nhập WTO vào năm 2020 sau 15 năm gián đoạn và đã rất tích cực kể từ đó. Các cuộc đàm phán, đặc biệt, được tăng cường trong năm ngoái. Chỉ mới hai tuần trước, cuộc họp thứ 8 của Nhóm Công tác đã diễn ra tại Geneva và nhấn mạnh cam kết chính trị mạnh mẽ của Uzbekistan trong việc tiến xa hơn trong tiến trình này. Ngày mai, tôi sẽ đến Tashkent để thảo luận về các cuộc đàm phán gia nhập WTO của Uzbekistan.
Turkmenistan chính thức bắt đầu tiến trình gia nhập WTO vào năm 2022, sau hai năm giữ vai trò quan sát viên. Vào tháng 9 năm 2023, tôi đã gặp Tổng thống Berdimuhamedov để thảo luận về ý nghĩa của việc trở thành thành viên WTO đối với Turkmenistan. Tôi biết rằng Turkmenistan đã làm việc tích cực với Ban Thư ký WTO về các khía cạnh kỹ thuật để khởi động quá trình này. Tôi hy vọng rằng tất cả các tài liệu cần thiết sẽ sớm được hoàn thiện.
Vào tháng 7 năm ngoái, Azerbaijan đã kích hoạt lại tiến trình gia nhập WTO với một cuộc họp đầu tiên của Nhóm Công tác sau 6 năm gián đoạn. Cuộc họp này đã tạo động lực mới cho một tiến trình kéo dài 27 năm. Thứ Năm tuần này, tôi sẽ đến thăm Baku và vấn đề gia nhập WTO sẽ là một trong những nội dung trọng tâm trong các cuộc họp của tôi với các quan chức cấp cao tại đây.
Một lợi ích lớn của việc có cả các thành viên đã gia nhập gần đây và các quốc gia đang tiến hành gia nhập trong cùng một khu vực là có thể học hỏi từ cả những trải nghiệm tích cực và tiêu cực. Tôi hy vọng diễn đàn này sẽ tạo cơ hội cho các cuộc thảo luận thẳng thắn về cách tốt nhất để điều hướng quá trình gia nhập. Và không có cách nào tốt hơn để học hỏi hơn là từ những người đã đi qua con đường tương tự và đối mặt với những thách thức tương tự.
Tôi cũng rất vui khi diễn đàn này mang đến cơ hội để tôi cảm ơn Kazakhstan vì những đóng góp đáng kể của mình cho hệ thống thương mại đa phương, tiêu biểu là việc đồng tổ chức thành công Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 12 của WTO vào năm 2022 tại Geneva, mang lại những kết quả vượt mong đợi.
2. Tạo thuận lợi thương mại
Đối với một khu vực mà tất cả các quốc gia đều không giáp biển (và Uzbekistan còn ở tình trạng “kép không giáp biển”), Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại (TFA) của WTO có thể thúc đẩy chương trình nghị sự về kết nối bền vững của khu vực.
Việc đơn giản hóa các thủ tục biên giới và giảm chi phí thương mại sẽ giúp củng cố các liên kết thương mại và vận tải giữa châu Âu và châu Á, bao gồm cả Hành lang Trung Á, vốn đang nhận được sự quan tâm ngày càng tăng khi các quốc gia tìm cách đa dạng hóa các tuyến thương mại, đối tác, nguồn năng lượng và chuỗi cung ứng.
Tầm quan trọng chiến lược của Trung Á và Hành lang Trung Á đã thu hút đầu tư lớn và sự ủng hộ chính trị. Lượng hàng hóa di chuyển qua hành lang này đã tăng đáng kể, từ 350.000 tấn vào năm 2020 lên 3,2 triệu tấn vào năm 2022, theo Hiệp hội Tuyến vận tải Quốc tế Xuyên Caspian.
Tuy nhiên, để khai thác tối đa tiềm năng này, khu vực cần kết hợp đầu tư vào cơ sở hạ tầng cứng với đầu tư vào cơ sở hạ tầng mềm — tức là “kết nối chính sách thương mại”.
Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại của WTO có thể đóng góp cho kết nối này thông qua việc khuyến khích các biện pháp như hài hòa hóa thủ tục hải quan và quá cảnh.
3. Tương lai của thương mại
Tôi thường nói rằng “Tương lai của thương mại” là dịch vụ, là kỹ thuật số, là xanh và phải bao trùm xã hội.
Tôi muốn nhấn mạnh đến các dịch vụ được cung cấp kỹ thuật số, bởi vì mặc dù các quốc gia trong khu vực bị giới hạn về địa lý, họ không nhất thiết phải bị giới hạn về kỹ thuật số.
Thương mại xuyên biên giới trong các dịch vụ kỹ thuật số là phân khúc tăng trưởng nhanh nhất trong thương mại toàn cầu, với giá trị tăng gấp 4 lần kể từ năm 2005, đạt 4,25 nghìn tỷ USD vào năm ngoái.
Điều đó nói lên rằng, khoảng cách số vẫn tồn tại, và đây là lý do tại sao WTO đã hợp tác với Ngân hàng Thế giới để xây dựng cơ sở hạ tầng số cứng và mềm ở nhiều quốc gia châu Phi. Có thể có cơ hội làm công việc tương tự ở Trung Á.
Tôi tự hào nói rằng các thành viên WTO — bao gồm cả các quốc gia trong khu vực này — đang phản ứng với những thực tế thương mại của thế kỷ 21.
Các quy định mới về Quản lý Dịch vụ Nội địa hứa hẹn giảm đáng kể chi phí thương mại dịch vụ liên quan đến các yêu cầu cấp phép, quy trình công nhận trình độ và các vấn đề quy định khác. Những quy định này, với tiềm năng giảm chi phí thương mại lên tới 125 tỷ USD trên toàn cầu, đã được 45 thành viên thực thi.
125 thành viên WTO, chiếm ba phần tư số lượng thành viên WTO, đã đạt được thỏa thuận về Tạo thuận lợi Đầu tư cho Phát triển, hứa hẹn sẽ thu hút đầu tư vào các quốc gia này.
Các cuộc thảo luận cũng đang tiếp tục ở các lĩnh vực khác, đặc biệt là thương mại điện tử, các sáng kiến môi trường khác nhau, doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME), và thương mại liên quan đến giới.
Tôi hoan nghênh sự tham gia tích cực của Kazakhstan trong những nỗ lực này và khuyến khích các thành viên khác cũng như các chính phủ đang tiến hành gia nhập WTO theo dõi các thảo luận trong các sáng kiến này. Tôi tin rằng những sáng kiến này có thể hỗ trợ các nỗ lực cải cách nội địa của bạn và giúp bạn học hỏi từ những quốc gia khác.
Tham gia không chỉ là việc thực thi quyền lợi của bạn trong hệ thống thương mại đa phương dựa trên luật lệ mà còn là việc định hình các quy tắc trong tương lai.
Lời kết
Hãy để tôi kết thúc bằng một thông điệp quan trọng dành cho những quốc gia đã là thành viên WTO. Như các bạn đã biết, hai năm trước tại Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 12 (MC12), các thành viên WTO đã đạt được thỏa thuận về việc hạn chế một loạt các khoản trợ cấp thủy sản có hại — thỏa thuận đầu tiên của WTO đặt trọng tâm vào sự bền vững môi trường.
Để thỏa thuận này có hiệu lực, cần được phê chuẩn bởi 2/3 số thành viên WTO. Chúng ta đã tiến một bước dài và hiện có 76 thành viên đã gửi công cụ phê chuẩn của họ. Nhưng mọi sự phê chuẩn đều có giá trị, và việc đạt được con số 110 thành viên hoàn toàn nằm trong tay các thành viên. Tôi đặc biệt kêu gọi các quốc gia Trung Á tham gia nỗ lực này.
Tôi xin dừng lời ở đây. Tôi rất mong muốn được lắng nghe ý kiến của các bạn về vai trò mà các bạn thấy WTO có thể đóng góp cho khu vực này, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và toàn cầu. Tôi đặc biệt quan tâm đến những đánh giá của các bạn về hoạt động của WTO, bao gồm quá trình gia nhập, vai trò của Ban Thư ký, và các loại hỗ trợ mà WTO có thể cung cấp để hỗ trợ tốt nhất cho sự tham gia của các bạn vào WTO.
Xin cảm ơn!
BT
