Vào ngày 17 tháng 12 năm 1994, Việt Nam đã được UNESCO công nhận Di sản Thế giới đầu tiên: Vịnh Hạ Long. Viên ngọc thiên nhiên này được hình thành bởi các hiện tượng địa chất hàng triệu năm, tượng trưng cho niềm tự hào dân tộc nhưng cũng là trách nhiệm to lớn đối với Việt Nam và đặc biệt hơn đối với tỉnh Quảng Ninh.
Được nhà thơ Nguyễn Trãi mô tả là “Kỳ quan của trái đất vươn tới bầu trời”, Vịnh Hạ Long được đưa vào Danh sách Di sản Thiên nhiên Thế giới của UNESCO lần đầu tiên vào năm 1994 vì cảnh quan đặc biệt, và một lần nữa vào năm 2000 vì địa chất và giá trị địa mạo.
Tháng 9/2023, UNESCO tiếp tục công nhận thêm quần đảo Cát Bà (huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng), nối liền các tỉnh Quảng Ninh và Hải Phòng, đưa Vịnh Hạ Long trở thành địa điểm xuyên tỉnh được đăng ký đầu tiên của Việt Nam.
Vẻ đẹp danh lam thắng cảnh, lịch sử văn hóa và sự đa dạng sinh học đáng chú ý của Vịnh Hạ Long đã góp phần tạo nên những khác biệt này. Nhưng mỗi sự công nhận đều thể hiện một hành trình đầy thử thách, đầy thách thức mà Quảng Ninh và Việt Nam đã tự hào thực hiện.
Hai năm chuẩn bị và nhất trí ủng hộ
Trở lại năm 1991, nhận thức được giá trị toàn cầu của Vịnh Hạ Long và mong muốn được thế giới công nhận, chính phủ Việt Nam đã cho phép vào ngày 21 tháng 9 xây dựng hồ sơ đề cử để đệ trình lên UNESCO.
Trong hai năm, Ban Quản lý Vịnh Hạ Long đã làm việc với nhiều tổ chức và chuyên gia trong nước và quốc tế để thực hiện hàng loạt nghiên cứu. Họ biên soạn dữ liệu khoa học, lập kế hoạch bảo tồn và phát triển bền vững cũng như soạn thảo các tài liệu cần thiết.
Năm 1993, Việt Nam chính thức nộp hồ sơ. Các chuyên gia của UNESCO sau đó thực hiện một số đoàn đánh giá thực địa, đưa ra khuyến nghị và khẳng định giá trị toàn cầu của Vịnh Hạ Long.
Cuối cùng, vào ngày 14 tháng 12 năm 1994, trong phiên họp thứ 18 của Ủy ban Di sản Thế giới ở Phuket, Thái Lan, Vịnh Hạ Long đã chính thức được ghi nhận là di sản thiên nhiên vì vẻ đẹp đặc biệt của nó với sự nhất trí chấp thuận của các thành viên Ủy ban.
Để được liệt kê là Di sản Thiên nhiên Thế giới vì giá trị thẩm mỹ, Vịnh Hạ Long đã đáp ứng tiêu chí (vii) của UNESCO, trong đó yêu cầu khu vực đó phải thể hiện một hiện tượng tự nhiên độc đáo hoặc có vẻ đẹp thẩm mỹ đặc biệt; bao gồm các khu vực siêu nhiên hoặc tự nhiên có tính chất thẩm mỹ hoặc ngoạn mục độc đáo và đặc biệt; bao gồm các khu vực có tính chất thẩm mỹ độc đáo và đặc biệt, được hình thành bởi các quá trình địa chất hoặc sinh học.
Được biết đến với vẻ đẹp lộng lẫy độc đáo – hàng nghìn hòn đảo đá vôi có hình dáng nổi bật và hang động ngoạn mục – Vịnh Hạ Long là hiện thân của di sản thiên nhiên phong phú của Việt Nam. Với hệ sinh thái nơi các loài quý hiếm, đặc hữu cùng tồn tại, đây vẫn là nơi giao thoa của truyền thuyết, lịch sử và văn hóa, tạo nên một di sản có giá trị to lớn cho Việt Nam và thế giới.
Sự kiện này có ý nghĩa quan trọng đối với Việt Nam vì Vịnh Hạ Long là điểm đến thứ hai của Việt Nam được đưa vào Danh sách Di sản Thế giới, sau Cố đô Huế được công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới trong kỳ họp lần thứ 17 của Di sản Thế giới được tổ chức vào tháng 12 năm 1993. Đây cũng là di sản thiên nhiên thế giới đầu tiên của Việt Nam.
Trong báo cáo trình Thủ tướng Chính phủ ngày 27/12/1994, Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam chỉ rõ: việc công nhận Vịnh Hạ Long là di sản thế giới tại kỳ họp thứ 18 của Ủy ban Di sản Thế giới tổ chức ngày 14/12/1994 “đã góp phần thúc đẩy giá trị của di sản này và đặt nó trong mối quan hệ toàn cầu. Sự kiện này có ý nghĩa quan trọng không chỉ về mặt văn hóa mà còn về mặt chính trị, kinh tế, góp phần phát triển đất nước về lâu dài. […]”.
Sau khi Vịnh Hạ Long được công nhận là di sản thiên nhiên thế giới vì giá trị thẩm mỹ, Ban quản lý Vịnh Hạ Long đã nỗ lực nghiên cứu, khám phá những giá trị nổi bật khác của khu vực này.
Ông Nguyễn Văn Tuân, nguyên Chủ tịch Hội đồng Quản lý Vịnh Hạ Long, trích dẫn lời của Tiến sĩ Hans Friederich, trưởng đại diện Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) tại Việt Nam trong cuộc họp năm 1999: “Trên thế giới, không có vùng núi đá vôi nào trên biển rộng lớn và hùng vĩ như Vịnh Hạ Long. Di sản này hoàn toàn xứng đáng được công nhận là di sản thế giới về mặt di sản, địa chất và địa mạo”.
Ban Quản lý Vịnh Hạ Long tiếp tục chuẩn bị thêm hồ sơ đề cử đề nghị UNESCO công nhận các giá trị địa chất, địa mạo của Vịnh Hạ Long.
Lần này, cần nêu bật những giá trị đặc biệt của Vịnh Hạ Long về thẩm mỹ cảnh quan, địa chất, địa mạo, lịch sử văn hóa và đa dạng sinh học.
Nhiều bước đã được thực hiện: điều tra, nghiên cứu, thu thập, tổng hợp và biên soạn thông tin khoa học về Vịnh Hạ Long. Ban Quản lý Vịnh Hạ Long đã cẩn thận hoàn thiện hồ sơ theo yêu cầu của UNESCO.
Ông cũng đề nghị UNESCO hỗ trợ tiểu dự án mời các chuyên gia Việt Nam và nước ngoài tới Hạ Long để thực hiện nghiên cứu, đánh giá khoa học tại địa điểm này.
Sau khi tiến hành nghiên cứu về Vịnh Hạ Long, Giáo sư Tony Waltham (thuộc Đại học Trent Nottingham, Vương quốc Anh) đã gửi báo cáo đánh giá về địa chất, địa mạo khu vực này tới Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh, Ban Quản lý Vịnh, Ban Quản lý Vịnh Hạ Long. Văn phòng UNESCO và IUCN tại Hà Nội, cũng như Trung tâm Di sản Thế giới tại Paris.
Trong báo cáo này, ông viết: “Không còn gì để nói, chúng ta có thể khẳng định Vịnh Hạ Long là một cảnh quan núi đá vôi có quy mô toàn cầu với nền tảng dựa trên khoa học địa chất… Bên cạnh giá trị cảnh quan, Vịnh Hạ Long có giá trị địa chất đặc biệt cần được bảo tồn vì lợi ích của nhân loại .”
Sau khi tiến hành nghiên cứu về Vịnh Hạ Long, Giáo sư Tony Waltham (thuộc Đại học Trent Nottingham, Vương quốc Anh) đã gửi báo cáo đánh giá về địa chất, địa mạo khu vực này tới Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh, Ban Quản lý Vịnh, Cơ quan quản lý Vịnh Hạ Long. Văn phòng UNESCO và IUCN tại Hà Nội, cũng như Trung tâm Di sản Thế giới tại Paris.
Trong báo cáo này, ông viết: “Không còn gì để nói, chúng ta có thể khẳng định Vịnh Hạ Long là một cảnh quan núi đá vôi có quy mô toàn cầu với nền tảng dựa trên khoa học địa chất… Bên cạnh giá trị cảnh quan, Vịnh Hạ Long có giá trị địa chất đặc biệt cần được bảo tồn vì lợi ích của nhân loại.”
Sau khi nhận được báo cáo của Giáo sư Tony Waltham ngày 25/2/1999, Trung tâm Di sản Thế giới tại Paris đã gửi thư tới UBND tỉnh Quảng Ninh, Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam và Ban Quản lý Vịnh Hạ Long yêu cầu đẩy nhanh tiến độ chuẩn bị hồ sơ trình UNESCO công nhận giá trị nổi bật toàn cầu của vùng núi đá vôi Vịnh Hạ Long về mặt địa chất. Hồ sơ sau đó được gửi tới UNESCO vào năm 1999.
Tại phiên họp thứ 23 của Ủy ban Di sản Thế giới tổ chức tại Marrakech, Maroc, đầu tháng 12/1999, Ủy ban Di sản Thế giới đã chính thức phê duyệt hồ sơ Vịnh Hạ Long, đưa vào chương trình thẩm định hồ sơ và công nhận giá trị địa chất của Vịnh Hạ Long vào năm 2000.
Theo kế hoạch, tháng 3 năm 2000, Giáo sư Elery Hamilton Smith, chuyên gia Australia, thành viên của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), đã được cử đến Hạ Long để xác minh tính xác thực của hồ sơ và giá trị địa chất, đánh giá tính xác thực của hồ sơ và giá trị địa chất, tình hình quản lý và đưa ra các khuyến nghị.
Báo cáo đánh giá của Giáo sư Elery Hamilton Smith cho biết: “Việc đề cử Vịnh Hạ Long vào Danh sách Di sản Thế giới đáp ứng tiêu chí (i), tức là khu vực có các quá trình địa chất đặc biệt đang diễn ra và các đặc điểm địa mạo đáng chú ý, và theo tiêu chí (iii), nó là vùng cảnh quan thiên nhiên có vẻ đẹp đặc biệt và có giá trị thẩm mỹ cao ”.
Tháng 7 năm 2000, phiên họp giữa năm của Trung tâm Di sản Thế giới tại Paris đã chính thức yêu cầu Ủy ban Di sản Thế giới công nhận Vịnh Hạ Long là di sản thiên nhiên thế giới do có những giá trị đặc biệt về địa chất, địa mạo.
Ngày 2 tháng 12 năm 2000, trong phiên họp thứ 24 của Ủy ban Di sản Thế giới tổ chức tại Cairns, Úc, sau khi nghe trình bày của Trung tâm Di sản Thế giới và IUCN đánh giá, Ủy ban Di sản Thế giới đã chính thức quyết định công nhận Vịnh Hạ Long là được công nhận là di sản thiên nhiên thế giới lần thứ hai theo tiêu chí (i) của Công ước Di sản Thế giới.
Một ví dụ hoàn hảo về hệ sinh thái được bảo tồn độc đáo
Vịnh Hạ Long là một trong những di sản nổi tiếng nhất thế giới. Ngay từ năm 1993, trong quá trình thẩm định hồ sơ đề cử Vịnh Hạ Long, Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) đã khuyến nghị: “…Việc bổ sung vào khu vực này các đảo tiếp giáp với đảo Cát Bà là phù hợp, một phần của vườn quốc gia nhưng lại nằm ở khu vực giáp ranh với Hải Phòng.”
Việc mở rộng Di sản Thế giới Vịnh Hạ Long bao gồm Quần đảo Cát Bà sẽ làm tăng giá trị nội tại của di sản, thể hiện qua sự hài hòa về cảnh quan, địa chất, địa mạo, hệ sinh thái và sự đa dạng của các loài động thực vật.
Các giá trị nổi bật toàn cầu của khu vực được xác định bởi các thành tạo vật lý và sinh học, hình thành địa chất và địa lý cũng như môi trường sống của các loài động thực vật bị đe dọa về mặt thẩm mỹ, khoa học và bảo tồn.
Thực hiện khuyến nghị này, năm 2013, hồ sơ đề cử quần đảo Cát Bà là di sản thế giới dựa trên các tiêu chí về đa dạng sinh học và hệ sinh thái (tiêu chí ix và x) đã được đệ trình lên Trung tâm Di sản toàn cầu. Sau quá trình đánh giá, IUCN đã xây dựng Quyết định số WHC-14/38.COM/INF.8B để Ủy ban Di sản Thế giới thông qua tại phiên họp thứ 38 tại Qatar năm 2014, khuyến nghị rằng : Quốc gia Thành viên đang xem xét khả năng đề xuất một mở rộng thêm Vịnh Hạ Long theo tiêu chí (vii) và (viii) và có thể cả tiêu chí (x) để bao gồm cả quần đảo Cát Bà.
Từ đó, các hoạt động bảo tồn và nghiên cứu chuẩn bị hồ sơ đề cử Di sản Thế giới Vịnh Hạ Long và Quần đảo Cát Bà được tăng cường.
Tháng 9 năm 2016, trên cơ sở đề xuất của các địa phương và kiến nghị của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Thủ tướng Chính phủ đã ủy quyền cho Thành phố Hải Phòng phối hợp với tỉnh Quảng Ninh xây dựng Hồ sơ nhằm mở rộng Vịnh Hạ Long về phía Quần đảo Cát Bà để trình UNESCO.
Đồng thời, chỉ đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch hướng dẫn Thành phố Hải Phòng chuẩn bị Hồ sơ đề cử Di sản Thiên nhiên Thế giới cho Vịnh Hạ Long và Quần đảo Cát Bà theo đúng quy định của pháp luật về di sản văn hóa và các quy định liên quan.
Việc chuẩn bị hồ sơ này gặp rất nhiều khó khăn, có tính đến các khuyến nghị, ý kiến của UNESCO và IUCN. Tuy nhiên, nhờ tinh thần, trách nhiệm của các cơ quan chuyên môn Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, sự quyết tâm của Thành phố Hải Phòng, tỉnh Quảng Ninh và Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam, đầu năm 2021 đã có hồ sơ đề cử Vịnh Hạ Long và quần đảo Cát Bà được chỉnh sửa, hoàn thiện theo đề xuất trình UNESCO.
Nằm trong khuôn khổ công việc của kỳ họp thứ 45 Ủy ban Di sản Thế giới được tổ chức tại Riyadh, Ả Rập Saudi, từ ngày 10 tháng 9 năm 2023, đoàn Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng với Đại sứ, Phái đoàn thường trực Việt Nam tới UNESCO tại Pháp và chính quyền hai địa phương Hải Phòng và Quảng Ninh, làm việc với các tổ chức chuyên môn của UNESCO, Giám đốc Trung tâm Di sản Thế giới, Tổng Giám đốc ICOMOS, Giám đốc Chương trình Di sản Thế giới của IUCN, Trưởng phòng Hồ sơ Đề cử của Trung tâm Di sản Thế giới và 21 quốc gia thành viên của Ủy ban Di sản Thế giới để cung cấp thông tin, làm rõ và bày tỏ quan điểm, chính sách của Việt Nam. cam kết về quản lý, bảo vệ và phát huy di sản sau khi được ghi vào Danh sách Di sản Thế giới.
Vì vậy, các chuyên gia, nhà khoa học quốc tế và các quốc gia thành viên Ủy ban Di sản Thế giới đều đánh giá cao các giá trị di sản và ủng hộ việc ghi Vịnh Hạ Long và Quần đảo Cát Bà vào Danh sách Di sản Thiên nhiên Thế giới.
Ngày 16/9/2023, tại Riyadh, Ả Rập Saudi, kỳthứ 45 của Ủy ban Di sản Thế giới UNESCO đã thông qua hồ sơ đề cử, ghi Quần thể Vịnh Hạ Long và Quần đảo Cát Bà vào Danh sách Di sản Thiên nhiên Thế giới. Với sự công nhận này của UNESCO, Vịnh Hạ Long và quần đảo Cát Bà trở thành di sản thế giới liên tỉnh đầu tiên của Việt Nam.
Trong buổi lễ kỷ niệm 20 năm Vịnh Hạ Long được ghi danh là Di sản thiên nhiên thế giới, bà Katherine Muller-Marin, Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam tuyên bố: “Vẻ đẹp của vịnh Hạ Long không chỉ là biểu tượng về những nỗ lực thành công trong việc bảo tồn và phát huy di sản thiên nhiên này trên khắp đất nước và thế giới, mà còn là một ví dụ hoàn hảo về hệ sinh thái độc đáo được bảo tồn.”
Bà cho biết: “Vịnh Hạ Long với vô số núi đá vôi, hang động và vòm cung, những hòn đảo nhỏ nổi lên từ làn nước trong vắt và môi trường thiên nhiên hùng vĩ, làm say đắm bất kỳ ai đến Việt Nam, mang đến những trải nghiệm và kỷ niệm khó quên ”.
Trong gần 30 năm kể từ khi được ghi danh là di sản thiên nhiên thế giới lần đầu tiên, Quảng Ninh luôn coi Vịnh Hạ Long là báu vật mà thiên nhiên ban tặng, là động lực quan trọng để phát triển du lịch và chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế.
Vì vậy, việc khai thác, phát huy di sản cũng như công tác bảo tồn luôn được tỉnh Quảng Ninh quan tâm.
Vịnh Hạ Long không chỉ nổi tiếng với cảnh quan biển hùng vĩ mà còn là một bảo tàng địa chất khổng lồ, nơi lưu giữ những dấu tích quan trọng về quá trình hình thành, vận động và phát triển của vỏ trái đất ở khu vực này.
Trong những năm gần đây, Quảng Ninh đã triển khai nhiều biện pháp hiệu quả để bảo vệ và đảm bảo tính toàn vẹn của Vịnh Hạ Long phù hợp với Công ước Di sản Thế giới, chính sách phát triển bền vững của UNESCO và pháp luật Việt Nam.
Tại lễ kỷ niệm 20 năm công nhận Vịnh Hạ Long, bà Vũ Thị Thu Thủy, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh khẳng định niềm tự hào, vinh dự gắn liền với trách nhiệm đối với người dân đất nước và cộng đồng quốc tế. Tỉnh Quảng Ninh khẳng định sẽ nỗ lực hết sức để bảo tồn và phát huy hiệu quả bền vững di sản kỳ quan thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long cho các thế hệ mai sau.
Bên cạnh việc thường xuyên tổ chức các cuộc điều tra, nghiên cứu, làm rõ, làm cơ sở đưa ra các giải pháp quản lý, bảo vệ nhằm ngăn chặn nguy cơ xâm hại di sản, tỉnh Quảng Ninh đã thành lập các khu bảo tồn nhằm bảo tồn các giá trị đa dạng sinh học và khoanh vùng rừng núi đá vôi, rừng ngập mặn, được công nhận là rừng đặc dụng để bảo vệ cảnh quan, bảo tồn nguồn gen quý hiếm.
Năm 2014, tỉnh cũng đã di dời 354 hộ gia đình, gần 2.000 người trên 7 làng chài đến khu tái định cư nhằm ổn định cuộc sống của ngư dân và giảm áp lực môi trường cho vịnh.
Ngoài ra, Quảng Ninh còn áp đặt tiêu chuẩn nước thải và chất thải đối với các tàu du lịch, các điểm du lịch và khu dân cư dọc bờ vịnh.
Đặc biệt, từ năm 2019, phong trào “Vịnh Hạ Long không rác thải nhựa” được Ban Quản lý Vịnh phát động và thực hiện và nhận được sự tham gia tích cực của doanh nghiệp và người dân. Môi trường sinh thái và cảnh quan vịnh được quản lý nhằm kiểm soát tốt nguồn rác thải. Các hoạt động kinh tế – xã hội được quản lý chặt chẽ và ngày càng được giám sát.
Nhờ nỗ lực trong quản lý, bảo tồn và phát huy các giá trị di sản, Vịnh Hạ Long đã trở thành điểm sáng trên bản đồ du lịch Việt Nam và khu vực.
Những năm gần đây, Vịnh liên tục có mặt trong bảng xếp hạng các điểm du lịch hấp dẫn trên thế giới (điểm du lịch hàng đầu Việt Nam, 1 trong 10 di sản UNESCO ấn tượng nhất châu Á, 1 trong 10 điểm du lịch lý tưởng nhất Đông Nam Á, một trong 10 điểm du lịch lý tưởng nhất Đông Nam Á) trong số 24 điểm du lịch sẽ ghé thăm vào năm 2024…).
Vịnh Hạ Long đã được UNESCO công nhận là di sản thế giới nhờ giá trị địa chất, địa mạo do sự phát triển của các dạng núi đá vôi. Các dạng đá vôi này là kết quả của kiến tạo, biến dạng, độ cao, xói mòn, phân rã và thay đổi mực nước biển Vịnh Hạ Long cũng là một trong những khu vực có mực nước biển thay đổi đáng kể trong quá trình tiến hóa của Trái đất. Vì vậy, nó là bằng chứng sống cho sự biến đổi khí hậu toàn cầu. Là nơi tương tác giữa các quá trình địa chất và sinh học, tạo nên một hệ sinh thái phong phú và đa dạng.
Vịnh Hạ Long và Quần đảo Cát Bà được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới vì chúng chứa đựng quần thể có vẻ đẹp tự nhiên, bao gồm các đảo đá vôi có thảm thực vật bao phủ cũng như các đặc điểm núi đá vôi liên quan, chẳng hạn như mái vòm và hang động. Có 1.133 hòn đảo đá vôi với nhiều hình dạng khác nhau, trong đó có 775 hòn đảo ở Vịnh Hạ Long và 358 hòn đảo ở quần đảo Cát Bà, được bao phủ bởi thảm thực vật phong phú trên mặt nước màu ngọc lục bảo lấp lánh. Nơi đây được coi là bảo tàng địa chất, chứa đựng những di sản có giá trị đặc biệt toàn cầu, là nơi chứng kiến những thay đổi tiêu biểu trong quá trình phát triển lịch sử của Trái đất, bằng chứng là sự hiện diện của những khu rừng nguyên sinh, vịnh và đảo.
Việc công nhận Vịnh Hạ Long và Quần đảo Cát Bà là Di sản Thiên nhiên Thế giới không chỉ tạo ra Di sản Thế giới liên vùng độc đáo đầu tiên ở Việt Nam mà còn làm tăng giá trị cho vùng di sản rộng lớn và tráng lệ này.
TLH
