Đã mười lăm năm kể từ khi UNESCO ghi nhận quan họ (hát xen kẽ) của Bắc Ninh vào Danh sách đại diện di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, nghệ thuật này đã có sự phát triển vượt bậc, được đánh dấu bằng số lượng người thực hành tăng lên đáng kể.
Ngày 30/9/2009, quan họ Bắc Ninh đã được UNESCO chính thức công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể. Nhờ sự chung sức của người dân và chính quyền địa phương, nghệ thuật truyền thống này đã bám rễ sâu trong cộng đồng. Hiện nay nó là biểu tượng văn hóa của Bắc Ninh và còn đóng vai trò là “đại sứ” văn hóa của Việt Nam trên trường quốc tế.
Hơi thở mới
Quan họ Bắc Ninh là dân ca có nguồn gốc được biểu diễn ở 44 làng trong tỉnh. Tinh hoa của nó nằm ở phong cách đặc biệt, được đánh dấu bằng kỹ thuật thanh nhạc tinh tế, thực tiễn xã hội cụ thể và cách hát không thể bắt chước được. Với sự phát triển của xã hội, nhiều câu lạc bộ đã được tái lập từ những năm 1990, sau một thời gian dài chiến tranh và kinh tế khó khăn.
“Nghệ nhân nhân dân” Nguyễn Thị Kim Quýnh nhớ lại những ngày đầu thành lập câu lạc bộ Quan họ Đường Xá vào năm 1994 với chỉ 12 thành viên. “ Chúng tôi đã phải vượt qua nhiều thử thách: thiếu giáo viên dạy, không có cơ sở đáp ứng và nguồn tài chính hạn hẹp. Nhưng, được thúc đẩy bởi niềm đam mê với môn nghệ thuật này, các thành viên đã học hỏi từ các nghệ sĩ đi trước và trao đổi với các làng khác để hoàn thiện hơn. Ngày nay, sau 30 năm, câu lạc bộ đã quy tụ được 60 thành viên trải đều trên ba thế hệ.”
Bà Nguyễn Thị Kim Quýnh nhấn mạnh: “Thành công hiện nay của quan họ không chỉ nhờ nhờ tình yêu sâu sắc với môn nghệ thuật này mà còn nhờ vào sự huy động đồng bộ của cả hệ thống chính trị để bảo tồn và phát huy di sản này”. Ban đầu chỉ giới hạn ở các làng quê ban đầu, quan họ dần dần mở rộng ra các địa điểm như trung tâm văn hóa và Nhà hát dân ca Quan họ trên địa bàn tỉnh. Năm 2009, nghệ thuật này đã được UNESCO đưa vào Danh sách đại diện di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, trở thành niềm tự hào không chỉ của Bắc Ninh mà của cả Việt Nam.
Chứng kiến sự biến đổi của quan họ sau 15 năm đăng ký di sản thế giới, “Nghệ nhân nhân dân” Nguyễn Thị Thêm nhận xét: “Trước đây, trước khi đăng ký, phần lớn các câu lạc bộ đều được thành lập một cách tự phát, nỗ lực bảo tồn và truyền bá chỉ ở mức khiêm tốn. Ngày nay, các hoạt động này được tổ chức bài bản và lan rộng trên quy mô lớn ”.
Sự phát triển này phản ánh hướng đi rõ ràng, quyết tâm và hiệu quả của Bắc Ninh nhằm phổ biến rộng rãi hơn nữa loại hình nghệ thuật truyền thống này. Chủ tịch UBND tỉnh Vương Quốc Tuân cho rằng quan họ hiện nay là hiện thân của một sức sống mới và hòa nhập sâu sắc vào nhịp sống đương đại.
Hơn 600 câu lạc bộ
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh Lê Xuân Lợi cho biết, từ 44 làng quan họ
Quan họ Bắc Ninh đã lan rộng khắp nhiều địa phương, tỉnh, thành phố trong cả nước, vượt qua mọi giới hạn về không gian và thời gian để trở thành “đại sứ” văn hóa của Việt Nam trong nước và quốc tế. Những giai điệu nhẹ nhàng, ca từ tinh tế, đầy triết lý cũng như sự sang trọng trong trang phục tiếp tục phản ánh và khẳng định bản sắc văn hóa Việt Nam. Mười lăm năm sau khi được UNESCO ghi vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, quan họ đã trở thành một phần thiết yếu trong đời sống tinh thần của nhiều người dân.
Để tôn vinh sự đóng góp của các nghệ nhân giàu kinh nghiệm trong việc bảo tồn, thực hành và truyền thụ, Bắc Ninh đã thực hiện chính sách ghi nhận và hỗ trợ. Đến nay, UBND tỉnh đã phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Quan họ cho 156 người.
Những nỗ lực bảo tồn và phát huy đã vượt xa sự mong đợi và cam kết của Việt Nam với UNESCO. Trong những năm tới, Bắc Ninh sẽ tiếp tục tập trung phát huy nghệ thuật thanh nhạc này, bảo vệ những giá trị, bản sắc truyền thống của mình. Tỉnh sẽ nỗ lực đưa quan họ trở thành một sản phẩm du lịch mang tính biểu tượng và hấp dẫn bằng cách xây dựng kế hoạch bảo tồn toàn diện cho các làng nghề. Hơn nữa, cam kết khôi phục không gian văn hóa truyền thống quan họ .
TLH
